Η καλοσύνη είναι παγκοσμίως θαυμαστή. Ένα ζεστό χαμόγελο, μια στοχαστική χειρονομία ή το να προσφέρεις βοήθεια χωρίς να σου ζητηθεί αφήνουν τις καλύτερες εντυπώσεις στους ανθρώπους γύρω σου.
Σε έναν κόσμο όπου η σκληρότητα είναι μονίμως πρωτοσέλιδη, η καλοσύνη μοιάζει με αναζωογονητικό αντίδοτο. Όμως υπάρχει μια ανατροπή: όταν η καλοσύνη ξεπερνάει τα όρια, γίνεται επιβλαβής για τον καλό άνθρωπο.
Αυτό συμβαίνει γιατί η απεριόριστη γενναιοδωρία λειτουργεί αθόρυβα εις βάρος του δότη. Μπορεί να θολώσει τα όρια, να διαβρώσει την αυτοπεποίθηση και να απομυζήσει την ψυχική ενέργεια. Το πρόβλημα δεν είναι η καλοσύνη καθεαυτή, αλλά η υπερβολή της. Η ισορροπία ανάμεσα στη συμπόνια για τους άλλους και τη φροντίδα για τον εαυτό μας είναι το κλειδί.
Οι ψυχολόγοι λοιπόν καταλήγουν ότι αυτά τα άσχημα πράγματα μπορεί να συμβούν στους ανθρώπους με υπερβολική καλοσύνη για τους γύρω τους.
1. Οι άνθρωποι μπορεί να επωφεληθούν
Η υπερβολική καλοσύνη λειτουργεί σαν πράσινο φως για εκμετάλλευση. Δεν γίνεται συνήθως απότομα. Ξεκινά από κάτι μικρό. Ίσως ένας συνάδελφος ζητήσει να του καλύψεις μια βάρδια «μόνο αυτή τη φορά» ή ένας φίλος μια «μικρή» χάρη. Συμφωνείς, γιατί το «ναι» φαίνεται ευκολότερο από το «όχι». Σύντομα, τα αιτήματα αυξάνονται και έχεις γίνει ο ανεπίσημος λύτης προβλημάτων για την ευκολία των άλλων.
Το πρόβλημα δεν είναι η καλοσύνη αλλά η έλλειψη ορίων που δείχνουν στους άλλους ότι μπορούν να πιέζουν. Στον επαγγελματικό χώρο αυτό είναι ιδιαίτερα επιζήμιο. Ένα άτομο καταλήγει να σηκώνει περισσότερο βάρος, ενώ οι υπόλοιποι περνούν αλώβητοι. Στην προσωπική ζωή συμβαίνει το ίδιο: γίνεσαι «ο αξιόπιστος», αλλά όχι απαραίτητα ο σεβαστός.
2. Οι προσωπικές ανάγκες παραμελούνται
Το να βάζεις τους άλλους πρώτα φαίνεται ανώτερο, αλλά έχει κόστος: οι δικές σου ανάγκες περνούν στο περιθώριο. Ίσως θυσιάζεις χρόνο ξεκούρασης για να βοηθήσεις έναν φίλο ή ακυρώνεις προσωπικά σχέδια για να εξυπηρετήσεις κάποιον άλλον. Σποραδικά δεν βλάπτει· συνεχώς όμως γίνεται αυτοπαραμέληση.
Αυτό οδηγεί στη σταδιακή διάβρωση των προσωπικών στόχων. Αν κάθε ελεύθερη στιγμή δίνεται στους άλλους, οι δικές σου πάνε περι΄πατο! Με τον καιρό δυσκολεύεσαι ακόμη και να θυμηθείς τι θέλεις, αφού η ζωή σου περιστρέφεται γύρω από τους άλλους.
3. Η δυσαρέσκεια συσσωρεύεται
Όσο υπομονετικός και γενναιόδωρος κι αν είναι κάποιος, έρχεται σημείο όπου το συνεχές δόσιμο χωρίς ανταπόδοση γεννά πικρία. Η δυσαρέσκεια δεν εμφανίζεται πάντα φανερά. Μπορεί να εκδηλωθεί με παθητικά-επιθετικά σχόλια, απομάκρυνση από σχέσεις ή ένα διαρκές αίσθημα αδικίας.
Η ένταση αυτή προέρχεται συχνά από ανείπωτες προσδοκίες. Βοηθάς, ελπίζοντας σιωπηλά σε ευγνωμοσύνη ή ανταπόδοση. Όταν αυτά δεν έρχονται, η απογοήτευση πονά. Αν δεν αντιμετωπιστεί, η δυσαρέσκεια βλάπτει σχέσεις και την ψυχική υγεία. Σαφή όρια και ειλικρινής επικοινωνία λειτουργούν σαν βαλβίδα αποσυμπίεσης.
4. Η ζωή γίνεται βαριά
Το να λες «ναι» σε όλα από καλοσύνη είναι σαν να παραφορτώνεις μια βαλίτσα που στο τέλος σκίζεται. Ένα υπερφορτωμένο πρόγραμμα αφήνει ελάχιστο χρόνο για ανάσα, πόσο μάλλον για ξεκούραση. Το αποτέλεσμα; Άγχος, υπερκόπωση και ένας ατελείωτος κύκλος εξάντλησης.
Η ειρωνεία είναι ότι προσπαθώντας να βοηθήσεις τους πάντες, η αποτελεσματικότητά σου μειώνεται. Η ενέργεια διασπείρεται, η ποιότητα υποφέρει. Μπορεί να είσαι παρών σωματικά αλλά απών νοητικά, ανίκανος να δώσεις τον καλύτερο εαυτό σου. Η ισορροπία απαιτεί να γνωρίζεις και να σέβεσαι τα όριά σου ώστε να πεις «δεν μπορώ αυτή τη φορά».
5. Η αυτοεκτίμηση πλήττεται
Για ορισμένους, η καλοσύνη γίνεται το κύριο στήριγμα της αυτοαξίας τους. Η λογική λέει: «Αν οι άνθρωποι εκτιμούν ό,τι κάνω, τότε αξίζω». Η επιδοκιμασία είναι ευχάριστη, αλλά όταν η αξία βασίζεται αποκλειστικά σε εξωτερική αναγνώριση, είναι εύθραυστη. Αν δεν έρθει έπαινος, η αυτοεκτίμηση βυθίζεται.
Ο κύκλος της αναζήτησης έγκρισης είναι εξαντλητικός. Αντί για σιγουριά, το υπερβολικά καλό άτομο ψάχνεται συνεχώς για επιβεβαίωση: «Μ’ αγαπούν; Με εκτιμούν; Είμαι αρκετός;». Η πραγματική αυτοπεποίθηση πηγάζει από την αναγνώριση της αξίας σου ανεξάρτητα από την προσφορά, όχι ως αντάλλαγμα.
6. Οι αποφάσεις δυσκολεύουν
Η υπερβολική έγνοια για τα συναισθήματα των άλλων κάνει ακόμη και μικρές επιλογές επίπονες. Η επιλογή εστιατορίου γίνεται μαραθώνιος «Εσύ τι θέλεις;». Η αποδοχή μιας επαγγελματικής ευκαιρίας μοιάζει αδύνατη αν ίσως ενοχλήσει κάποιον. Η υπερανάλυση επιβραδύνει τις αποφάσεις.
Ακόμη χειρότερα, χάνονται ευκαιρίες. Ενώ οι άλλοι προχωρούν αποφασιστικά, το υπερβολικά καλό άτομο διστάζει, φοβούμενο την αποδοκιμασία. Η εμπιστοσύνη στην προσωπική κρίση—χωρίς ανάγκη για ομόφωνη έγκριση—είναι ουσιώδης για να ανακτήσεις δυναμική.
Unsplash
7. Οι σχέσεις χάνουν την ισορροπία τους
Αρχικά, μια σχέση όπου ο ένας δίνει και ο άλλος λαμβάνει φαίνεται εντάξει. Με τον καιρό όμως η ανισορροπία κουράζει τη σύνδεση. Ο δότης εξαντλείται, ενώ ο λήπτης ίσως δεν αντιλαμβάνεται πόσο μονόπλευρη έχει γίνει η σχέση.
Ένα άλλο ζήτημα είναι η σιωπή. Για να αποφευχθεί η σύγκρουση, το υπερβολικά καλό άτομο αποσιωπά τις αληθινές σκέψεις του, διατηρώντας επιφανειακή ειρήνη ενώ η απογοήτευση μεγαλώνει. Οι υγιείς σχέσεις χρειάζονται ειλικρίνεια.
8. Η αυθεντικότητα υπονομεύεται
Υπάρχει ένα κρυφό κόστος στην προσπάθεια του καλού ανθρώπου να παραμείνει καλός: χάνεται η αυθεντικότητα. Όταν κάθε αλληλεπίδραση φιλτράρεται από το «Τι θα τους ευχαριστήσει;», τα γνήσια συναισθήματα σπάνια εκφράζονται. Με τον καιρό το χάσμα ανάμεσα στην εσωτερική αλήθεια και την εξωτερική εικόνα γίνεται άβολο.
Το να προσποιείσαι ότι σου αρέσουν πράγματα που δεν σου αρέσουν, να συμφωνείς με απόψεις που διαφωνείς ή να μένεις σιωπηλός ενώ θέλεις να μιλήσεις, διαβρώνουν την αυθεντικότητα. Ζώντας έτσι αποφεύγεις τη σύγκρουση αλλά απομακρύνεσαι από τον πραγματικό σου εαυτό.
9. Άγχος και εξουθένωση
Το ανθρώπινο σώμα δεν είναι φτιαγμένο για ατελείωτη προσφορά. Χωρίς χρόνο επαναφόρτισης, το στρες συσσωρεύεται αθόρυβα ώσπου γίνεται εξουθένωση. Σε αντίθεση με την απλή κούραση, η εξουθένωση είναι βαθιά, ακατάβλητη, συναισθηματική, ψυχική και σωματική ταυτόχρονα.
Δεν επηρεάζει μόνο τη διάθεση. Κάνει τη συγκέντρωση δυσκολότερη, αποδυναμώνει το κίνητρο και οδηγεί σε απόσυρση από δραστηριότητες που άλλοτε αγαπούσες. Είναι το σήμα του σώματος: η ανάπαυση δεν είναι πλέον προαιρετική, είναι απαραίτητη.
10. Χάνονται ευκαιρίες εξέλιξης
Η ανάπτυξη σπάνια συμβαίνει στη ζώνη άνεσης. Έρχεται από ρίσκα, προκλήσεις και—ναι—σύγκρουση. Η αποφυγή της δυσφορίας στο όνομα της ευγένειας σημαίνει παράκαμψη ευκαιριών μάθησης ή προόδου.
Για παράδειγμα, κάποιος μπορεί να μην ζητήσει αύξηση φοβούμενος να φανεί απαιτητικός ή να αποφύγει δύσκολες συζητήσεις που θα ενίσχυαν μια σχέση. Βραχυπρόθεσμα η «ειρήνη» φαίνεται ασφαλέστερη, μα μακροπρόθεσμα μπλοκάρει την εξέλιξη.
11. Η εκτίμηση ξεθωριάζει
Το παράδοξο της συνεχούς προσφοράς είναι ότι συχνά γίνεται αόρατη. Όταν η καλοσύνη είναι πάντα διαθέσιμη, οι άνθρωποι παύουν να τη βλέπουν. Αντί να την εκτιμούν, τη θεωρούν δεδομένη.
Αυτό μπορεί να είναι αποθαρρυντικό. Η κινητοποίηση μειώνεται, η απογοήτευση αυξάνεται, τα αισθήματα ότι σε θεωρούν δεδομένο μεγαλώνουν. Η αυτοεκτίμηση είναι κρίσιμη: η αναγνώριση της δικής σου προσπάθειας γεμίζει το κενό όταν η εξωτερική αναγνώριση λείπει.
12. Τα όρια δεν τηρούνται
Τα όρια κρατούν την καλοσύνη υγιή. Χωρίς αυτά, η γενναιοδωρία γίνεται υπερέκταση. Για τους υπερβολικά καλούς, το «όχι» μοιάζει προδοσία. Η λέξη κολλάει στον λαιμό, ακόμη κι όταν είναι απαραίτητη.
Το αποτέλεσμα είναι προβλέψιμο: οι άλλοι πιέζουν περισσότερο—συχνά ακούσια—και η δυσαρέσκεια μεγαλώνει. Τα όρια, αντί να είναι αγένεια, κάνουν την καλοσύνη βιώσιμη: «Νοιάζομαι για σένα, αλλά νοιάζομαι και για μένα».
13. Συναισθηματική εξάντληση
Ίσως το πιο εξουθενωτικό αποτέλεσμα της υπερβολικής καλοσύνης είναι η συναισθηματική εξάντληση. Όταν εστιάζεις συνεχώς στα συναισθήματα των άλλων, μένει λίγη ενέργεια για τα δικά σου. Με τον καιρό αυτό δημιουργεί μια κενή, εξαντλημένη κατάσταση όπου ο ενθουσιασμός, η υπομονή και η χαρά φαίνονται άπιαστα.
Αυτό δεν είναι εγωισμός, είναι ανθρώπινο όριο. Τα συναισθηματικά αποθέματα χρειάζονται αναπλήρωση όπως και τα σωματικά. Χωρίς χρόνο ανάρρωσης, ο κύκλος υπερπροσφοράς και εξάντλησης επαναλαμβάνεται, αφήνοντάς σε άδειο.
