Πολλοί άνθρωποι -ειδικά σε χώρες όπως η δική μας που τουλάχιστον μέχρι και μία γενιά πίσω οι δεσμοί οικογένειας ήταν πολύ ισχυροί- φέρουν ένα τεράστιο βάρος, πολλές φορές σιωπηλό, μια αίσθηση ότι η ζωή τους δεν τους ανήκει πραγματικά.
Λένε πράγματα όπως: «Οι γονείς μου θυσίασαν τόσα πολλά. Τους το χρωστάω να πετύχω» ή «Δεν διάλεξα πραγματικά αυτόν τον δρόμο. Διάλεξαν για μένα». Μερικές φορές, ακόμα κι αφού έχουν πετύχει όλα όσα τους είπαν ότι πρέπει να πετύχουν, παραδέχονται: «Ακόμα νιώθω κενός/κενή».
Με άλλα λόγια φέρουν ένα δυσβάσταχτο χρέος για τη θυσία που θεωρητικά έκαναν οι γονείς τους και πρέπει να αποπληρώσουν. Αυτό το «χρέος θυσίας» όμως μπορεί να καταστρέψει ζωές.
Τι είναι το «χρέος θυσίας»;
Είναι εκείνη η αόρατη πίεση να «ξεπληρώσουμε» στους γονείς μας όλα όσα θυσίασαν – όχι με χρήματα, αλλά με τις επιλογές της ζωής μας. Το βλέπουμε συχνά σε κουλτούρες όπως η ελληνική αλλά και μεταναστών, όπου το να τιμάς την οικογένειά σου σημαίνει να βάζεις τις δικές της ανάγκες πάνω από τις δικές σου.
Και η αλήθεια είναι πως πολλές από τις ιστορίες των γονιών μας είναι απίστευτες. Δούλεψαν ατελείωτες ώρες, αντιμετώπισαν διακρίσεις, κουβάλησαν πένθος, όλα για να μας προσφέρουν ένα καλύτερο μέλλον. Αλλά μαζί με αυτές τις θυσίες, πολλές φορές έρχεται και ένα άρρητο μήνυμα που βαρύνει τα παιδιά τους: «Μην σπαταλήσεις αυτά που θυσιάσαμε. Μην μας απογοητεύσεις».
Πόσα παιδιά αναγκάστηκαν να επιλέξουν το επάγγελμα που ήθελε η μαμά ή ο μπαμπάς γιατί ήταν το δικό τους όνειρο και για αυτό «θυσιάστηκαν»;
Πόσα παιδιά μεγάλωσαν σε οικογένειες που οι γονείς τους συνέχεια έλεγαν ότι ξεκίνησαν από το μηδέν για να φτιάξουν κάτι για τα παιδιά τους και έτσι εκείνα τους οφείλουν τα πάντα; Ακόμα και αν δεν το λένε με λόγια, ο τρόπος που γαλουχούν τα παιδιά τους βασίζεται σε μία μόνο αρχή: «Τα κάναμε όλα αυτά για σένα. Πρέπει να είσαι ευγνώμων».
Το χρέος θυσίας δεν βαραίνει μόνο το μυαλό. Αγγίζει την αίσθηση του ηθικού καθήκοντος. «Αν οι γονείς μου τα έδωσαν όλα, δεν πρέπει να είμαι ευγνώμων;»
«Δεν σημαίνει η ευγνωμοσύνη ότι πρέπει να συνεχίσω, ακόμα κι αν με συνθλίβει;»
Σε πολλές οικογένειες, αυτές οι προσδοκίες συχνά έχουν και έμφυλες διαστάσεις. Οι γιοι καλούνται να σηκώσουν το οικονομικό μέλλον, να «ανδρωθούν» νωρίς. Οι κόρες γίνονται συναισθηματικοί φροντιστές, μεγαλώνουν με την αρχή ότι θα γηροκομήσουν τους γονείς και συχνά το «δοχείο» για τα ανεκπλήρωτα όνειρα των γονιών τους.
Βεβαίως δεν κατηγορεί κανείς τους γονείς για αυτό. Οι περισσότεροι όντως «θυσιάστηκαν» από αγάπη για τα παιδιά τους. Πολλοί ακόμα κουβαλούν δικό τους τραύμα. Αλλά οι καλές προθέσεις τους έχουν συχνά επώδυνες συνέπειες χωρίς καν οι ίδιοι να το κατανοούν.
Όταν η αγάπη συνδέεται με την υπακοή, παύει να μοιάζει με αγάπη. Γίνεται υπό όρους. Και αυτή η αγάπη με όρους μπορεί σιγά-σιγά να μετατραπεί σε άγχος, ενοχή και κατάθλιψη.
Ενήλικες στα 40 ή 50 τους που ακόμα νιώθουν ότι δεν έχουν την άδεια να ζήσουν με τους δικούς τους όρους. Γονείς που πλέον σιωπηλά μετανιώνουν που πίεσαν τόσο πολύ αλλά δεν ξέρουν πώς να το αναιρέσουν. Οικογένειες γεμάτες αγάπη, αλλά και γεμάτες ανείπωτη δυσαρέσκεια και λαχτάρα.
Πώς να καταπολεμήσεις το αίσθημα ότι είσαι… αχάριστος;
Αν αναγνωρίζεις το χρέος θυσίας μέσα σου, το πρώτο βήμα είναι απλά να του δώσεις ένα όνομα. Το να το πεις δυνατά δεν σημαίνει ότι είσαι αχάριστος/η. Σημαίνει ότι είσαι ειλικρινής. Μπορείς να αγαπάς τους γονείς σου και να νιώθεις επιβαρυμένος/η από τα όνειρά τους. Μπορείς να τιμάς αυτά που θυσίασαν και να θέλεις κάτι διαφορετικό. Η ευγνωμοσύνη δεν πρέπει να σημαίνει να εγκαταλείψεις τον εαυτό σου.
Μπορεί επίσης να βοηθήσει να αναρωτηθείς: «Αν ήμουν πραγματικά ελεύθερος/η, τι θα διάλεγα;» και «Τι με κάνει να νιώθω ζωντανός/ή;». Αυτές οι ερωτήσεις μπορεί να φοβίζουν, ειδικά αν έχεις περάσει χρόνια να είσαι αυτό που πίστευες ότι «έπρεπε» να είσαι. Αλλά είναι απαραίτητες. Είναι ο τρόπος για να αρχίσουμε να επιστρέφουμε στον εαυτό μας.
Και φυσικά, όσο πιο βαρύ και βαθύ είναι το τραύμα που δημιουργεί το χρέος θυσίας τόσο πιο απαραίτητο είναι να απευθυνθείς σε έναν ειδικό για να αλλάξεις τη ζωή σου.
Τι πρέπει να αποφεύγουν οι γονείς;
Όσο για τους γονείς, ένα από τα πιο θεραπευτικά πράγματα που μπορούν να πουν στο παιδί τους σύμφωνα με τους ειδικούς είναι: «Δεν μου χρωστάς τη ζωή σου. Έκανα θυσίες γιατί σε αγαπώ, όχι για να σε ελέγχω».
Μοιραστείτε την ιστορία σας όχι σαν ενοχικό βάρος, αλλά σαν κληρονομιά δύναμης. Ακούστε ποιο είναι πραγματικά το παιδί σας, όχι μόνο ποιο ελπίζατε να είναι. Αυτό το είδος αγάπης είναι που ανοίγει πόρτες, δεν τις κλείνει.
Ναι, είναι δύσκολο. Μπορεί να σημαίνει να αφήσετε παλιά όνειρα. Μπορεί να σημαίνει πένθος. Αλλά αυτό που βρίσκεται στην άλλη πλευρά είναι κάτι καλύτερο: Μια σχέση βασισμένη στον αμοιβαίο σεβασμό και την αληθινή σύνδεση, όχι στη σιωπηλή πίεση και στις ανείπωτες προσδοκίες.
Ως κοινωνία, επίσης, πρέπει να επαναπροσδιορίσουμε τι σημαίνει επιτυχία. Δεν είναι μόνο τα πτυχία, τα χρήματα ή η ιδιοκτησία σπιτιού. Η αληθινή επιτυχία περιλαμβάνει την ψυχική υγεία, την ελευθερία, τη χαρά και την ικανότητα να επιλέγεις τη δική σου ζωή.
Το χρέος θυσίας είναι αληθινό, αλλά δεν χρειάζεται να μας ορίζει. Μπορούμε να κρατάμε το παρελθόν με συμπόνια, ενώ επιλέγουμε ένα διαφορετικό μέλλον. Μπορούμε να τιμούμε από πού ήρθαμε και ταυτόχρονα να δίνουμε στον εαυτό μας άδεια να προχωρήσει πέρα από αυτό.
