Υπάρχουν κάποια έθιμα που όσο κι αν αλλάζει ο κόσμος, διατηρούν μια μαγική ικανότητα να μας ταξιδεύουν πίσω στα παιδικά μας χρόνια. Οι καλικάντζαροι είναι ένα από αυτά. Σαν φιγούρες που ζωντανεύουν μέσα από ιστορίες γύρω από το τζάκι, θυμίζουν εκείνες τις στιγμές που κάποιο χέρι μεγαλύτερου αφηγητή μας έκανε να πιστέψουμε για λίγο ότι όλα είναι δυνατά. Άλλοτε τρομακτικοί, άλλοτε αστείοι, οι καλικάντζαροι αποτελούν κομμάτι της λαϊκής παράδοσης που κουβαλά το χιούμορ, τον φόβο και τη φαντασία ενός ολόκληρου λαού.

Ποιοι είναι οι καλικάντζαροι

Οι καλικάντζαροι παρουσιάζονται ως μικρά, σκανταλιάρικα πλάσματα που εμφανίζονται τις νύχτες του Δωδεκαημέρου και αναστατώνουν την καθημερινότητα. Με τις φωνές, τα πειράγματα και τις σκανταλιές τους, καταφέρνουν πάντα να αφήνουν ένα ίχνος χαοτικής ενέργειας όπου κι αν πάνε. Παρότι συχνά περιγράφονται ως πονηρά πλάσματα, η λαϊκή παράδοση τα αντιμετωπίζει με μια διάθεση παιχνιδιού και όχι κακίας, κάτι που έκανε τη μορφή τους να περάσει από γενιά σε γενιά σαν μια τρυφερή υπενθύμιση της εορταστικής περιόδου.

Unsplash

Από πού ξεκίνησε το έθιμο

Η ρίζα της παράδοσης των καλικάντζαρων πηγαίνει πίσω σε εποχές όπου ο άνθρωπος προσπαθούσε να εξηγήσει το ανεξήγητο. Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, αλλά και των Βαλκανίων, τα πλάσματα αυτά εμφανίζονταν ως ένα χιουμοριστικό σχόλιο για τον φόβο που δημιουργούσαν οι σκοτεινές νύχτες του χειμώνα. Η λαϊκή φαντασία τούς τοποθέτησε κάτω από τη γη όπου υποτίθεται ότι πριονίζουν το Δέντρο του Κόσμου, συμβολίζοντας τις δυνάμεις που προσπαθούν να ταράξουν την τάξη του σύμπαντος.

Κάθε Δωδεκαήμερο ανεβαίνουν στη γη, σύμφωνα με τους θρύλους, επειδή το σκοτάδι και το κρύο τους επιτρέπουν να ξεγλιστρούν ανενόχλητοι. Όταν όμως επιστρέφουν, το Δέντρο έχει ξαναμεγαλώσει και έτσι η προσπάθειά τους ξεκινά από την αρχή. Μέσα από αυτή την κυκλική ιστορία, η λαϊκή παράδοση μιλά για την αιώνια πάλη ανάμεσα στην αταξία και την αρμονία του κόσμου.

Τι συμβολίζουν στην ελληνική παράδοση

Οι καλικάντζαροι δεν είναι απλώς φαντάσματα μιας παλιάς εποχής αλλά σύμβολα που κουβαλούν διαχρονικά νοήματα. Εκφράζουν τον φόβο για το άγνωστο, την ανάγκη για προστασία τις πιο σκοτεινές μέρες του χρόνου και την ανθρώπινη τάση να δίνει μορφή σε όσα δεν μπορεί να εξηγήσει. Ταυτόχρονα όμως λειτουργούν και ως υπενθύμιση ότι το παιχνίδι, το χιούμορ και η φαντασία είναι τρόποι για να αντιμετωπίζονται οι δυσκολίες της καθημερινότητας.

Η επιστροφή τους κάθε χρόνο είναι σχεδόν σαν να φέρνει μαζί της μια πρόσκληση να θυμηθούμε πως ακόμη και μέσα στον χειμώνα υπάρχει χώρος για χαμόγελο. Οι ιστορίες τους ζουν ακόμη στα στόματα μικρών και μεγάλων και γίνονται ένας λόγος να καθίσει κάποιος κοντά στους άλλους, να μοιραστεί μνήμες και να δημιουργήσει νέες.

Unsplash

Γιατί το έθιμο παραμένει ζωντανό

Η δύναμη των καλικάντζαρων δεν βρίσκεται στον φόβο αλλά στη σύνδεση που δημιουργούν. Είναι ένα έθιμο που γίνεται αφορμή για αφήγηση, γέλιο και συλλογική φαντασία. Παρότι σε πολλές περιοχές σήμερα αντιμετωπίζονται πιο συμβολικά, εξακολουθούν να εμφανίζονται σε χριστουγεννιάτικες γιορτές, θεατρικά δρώμενα και σχολικές παραστάσεις. Είναι ένας τρόπος για να διατηρείται η επαφή με το παρελθόν χωρίς να χάνεται η χαρά του παρόντος.

Όσο κι αν αλλάζουν οι εποχές, οι καλικάντζαροι εξακολουθούν να έχουν μια θέση στην καρδιά της ελληνικής παράδοσης. Θυμίζουν ότι κάθε χειμώνα κάποιος χρειάζεται μια ιστορία για να ζεσταθεί. Μια μικρή σκανταλιά για να γελάσει. Ένα παραμύθι για να νιώσει ότι ανήκει κάπου. Έτσι, το έθιμο συνεχίζει να ζει όχι επειδή το επιβάλλει η παράδοση αλλά επειδή μας αρέσει να το κρατάμε ζωντανό. Γιατί τελικά, πίσω από κάθε καλικάντζαρο κρύβεται η ανάγκη για συντροφικότητα και για λίγη μαγεία μέσα στις γιορτές.

Διαβάστε ακόα

Η αληθινή ιστορία του Santa Claus και πώς έγινε ο Άγιος Βασίλης που ξέρουμε σήμερα

Όσα δεν ξέρουμε για την οθόνη αφής που χρησιμοποιούμε συνεχώς στο κινητό μας

Η ιστορία του ίντερνετ: Πώς μια μικρή ομάδα επιστημόνων δημιούργησε την τεχνολογία που άλλαξε την ανθρωπότητα