Η οικογένεια συχνά περιγράφεται ως ασφαλές καταφύγιο, τόπος άνευ όρων αγάπης, στήριξης και σύνδεσης. Αλλά δεν ζουν όλες οι οικογένειες σύμφωνα με αυτό το ιδανικό. Οι σχέσεις των μελών της γίνονται περίπλοκες όταν κρύβονται τα προβλήματα κάτω από το χαλί. Και φυσικά πάντα κάποιος σε αυτές τις περιπτώσεις κατηγορείται ότι είναι ο δύσκολος, ο τοξικός, ο απροσάρμοστος.
Αλλά τι γίνεται αν αυτή η ταμπέλα δεν είναι αληθινή;
Η αλήθεια είναι πως σε οικογένειες όπου η δυσλειτουργία, η συναισθηματική αποστασιοποίηση ή το διαγενεακό τραύμα υποβόσκουν, το άτομο που επιδιώκει τη θεραπεία, την αλλαγή ή απλώς λίγη απόσταση, συχνά γίνεται ο αποδιοπομπαίος τράγος.
Αν έχεις νιώσει ποτέ ότι αυτό είσαι για την οικογένειά σου, φτάνοντας να αμφισβητείς κάθε σου κίνηση ή κουβαλώντας ευθύνες που δεν σου ανήκουν — σταμάτα.
Ακολουθούν 9 σημάδια ότι ΔΕΝ είσαι είσαι το πρόβλημα στην οικογένειά σου, όσο κι αν προσπαθούν να σε πείσουν για το αντίθετο.
1. Σε κατηγορούν ότι είσαι «πολύ ευαίσθητος/η»
«Είσαι απλώς υπερβολικά ευαίσθητος/η». Φαινομενικά ακούγεται σαν παρατήρηση, αλλά στην πραγματικότητα είναι ένας σιωπηλός τρόπος να καταπνίξουν τη συναισθηματική ειλικρίνεια.
Σε οικογένειες με χαμηλή συναισθηματική νοημοσύνη, η ευαλωτότητα συχνά αντιμετωπίζεται με ειρωνεία ή απόρριψη. Αν εκφράσεις πληγή, σύγχυση ή απογοήτευση και λάβεις απαντήσεις όπως «μην υπερβάλλεις» ή «είσαι πολύ δραματικός/ή», αυτό που βιώνεις δεν είναι υπερευαισθησία, είναι συναισθηματική ακύρωση.
Οι ψυχολόγοι αποκαλούν αυτή τη συμπεριφορά gaslighting: όταν διαστρεβλώνεται η πραγματικότητά σου ώσπου να αρχίσεις να αμφιβάλλεις για τα συναισθήματά σου.
Αλλά το να αντιδράς συναισθηματικά όταν πληγώνεσαι δεν σε κάνει αδύναμο, σε κάνει άνθρωπο. Η ευαισθησία δεν είναι ελάττωμα, είναι υπερδύναμη σε έναν κόσμο που αποφεύγει τα δύσκολα συναισθήματα.
2. Δίνεις προτεραιότητα στην ψυχική υγεία, ακόμα κι αν η οικογένειά σου δεν το καταλαβαίνει
Σε οικογένειες όπου δεν συζητιόταν ποτέ η ψυχική υγεία, η θεραπεία, τα όρια ή η αυτογνωσία συχνά θεωρούνται ξένα ή ακόμη και αδυναμία.
Αν έχεις επιλέξει συνειδητά να σπάσεις αυτόν τον κύκλο μέσω θεραπείας, γραφής, διαλογισμού ή απλώς νιώθοντας τα συναισθήματά σου, κάνεις θαρραλέα και αναγκαία δουλειά.
Τα προβλήματα ψυχικής υγείας δεν εμφανίζονται τυχαία. Συχνά πηγάζουν από διαγενεακά ζητήματα που κανείς δεν συζητά. Έτσι, όταν λες «Αυτό σταματάει σε μένα», δεν προκαλείς προβλήματα, τα τερματίζεις.
Η επιλογή της θεραπείας, ακόμη κι αν την κάνεις μόνος/η, δεν είναι εγωισμός. Είναι αυτοπροστασία.
3. Νιώθεις πιο ελεύθερος/η όταν είσαι μακριά από την οικογένειά σου
Ένα απλό τεστ: Πώς νιώθεις όταν είσαι κοντά στην οικογένειά σου; Εξαντλημένος/η; Ανασφαλής; Σε ένταση;
Και πώς νιώθεις όταν είσαι με φίλους ή μόνος/η; Πιο ανάλαφρος/η; Ήρεμος/η; Πιο σίγουρος/η;
Η διαφορά μιλά από μόνη της.
Σε οικογένειες όπου επικρατεί συνεχής κριτική ή έλεγχος, είναι δύσκολο να αισθανθείς ασφάλεια. Μπορεί να νιώθεις την αυτοεκτίμησή σου να καταρρέει γύρω από γονείς ή αδέλφια, μόνο και μόνο για να την ξαναχτίζεις όταν επιστρέφεις στον χώρο σου. Αυτό σημαίνει ότι το περιβάλλον, όχι εσύ, είναι το πρόβλημα.
Και για να ξεκαθαρίσουμε: το να θέτεις όρια ή να χρειάζεσαι απόσταση δεν σημαίνει ότι εγκαταλείπεις την οικογένειά σου. Σημαίνει ότι προστατεύεις την ψυχική σου ηρεμία.
4. Τα όριά σου παραβιάζονται επανειλημμένα
Τα όρια είναι σαν συναισθηματικοί «φράχτες». Ορίζουν πού τελειώνεις εσύ και πού αρχίζουν οι άλλοι. Αν η οικογένειά σου περνά συνεχώς αυτόν τον φράχτη, το πρόβλημα δεν είσαι εσύ.
Ίσως ζήτησες να μην κάνουν παρεμβατικές ερωτήσεις ή απλώς να σεβαστούν τον προσωπικό σου χώρο. Αντί να σε ακούσουν, το εκλαμβάνουν ως προσβολή: «Γιατί είσαι τόσο απόμακρος/η;» ή «Έχεις αλλάξει».
Στην πραγματικότητα, τα όρια δεν είναι απόρριψη, είναι σεβασμός. Αν μια οικογένεια αρνείται να τα σεβαστεί, δείχνει έλλειψη σεβασμού προς την αυτονομία σου.
5. Δεν σου επιτρέπεται να εξελιχθείς
Έχεις επιστρέψει ποτέ στο σπίτι αφού έχεις κάνει πρόοδο — συναισθηματικά, πνευματικά ή επαγγελματικά — και σε αντιμετωπίζουν σαν να είσαι ακόμα 16;
Οι οικογένειες συχνά κρατούν παλιές εκδοχές μας, γιατί αυτό διατηρεί τον έλεγχο ή την οικειότητα. Αν όμως η εξέλιξή σου αντιμετωπίζεται με καχυποψία, ειρωνεία ή κοροϊδία, δεν σημαίνει ότι έχεις γίνει χειρότερος/η άνθρωπος. Σημαίνει ότι η ανάπτυξή σου τους ταράζει.
Οι υγιείς οικογένειες γιορτάζουν ποιος γίνεσαι, όχι ποιος ήσουν.
Αν παραμένεις παγιδευμένος/η στον ρόλο του «προβληματικού» ή του «ανώριμου» παρά την πρόοδό σου, δεν είσαι το πρόβλημα. Απλώς έχεις ξεπεράσει τον ρόλο που χρειάζονται να παίζεις.
6. Οι ειλικρινείς συζητήσεις αποφεύγονται πάντα
Η σιωπή δεν λύνει τίποτα, απλώς καθυστερεί την έκρηξη.
Μπορεί να προσπαθείς να εκφραστείς ήρεμα, αναζητώντας κατανόηση ή λύση, αλλά να συναντάς αδιαφορία, αλλαγή θέματος ή το κλασικό «μην το συζητήσουμε τώρα». Ενώ φαίνεται ότι «εσύ προκαλείς ένταση», στην πραγματικότητα προσπαθείς να καθαρίσεις το χάος.
Η πραγματική επικοινωνία περιλαμβάνει διαφωνίες.
Αν η οικογένειά σου επικοινωνεί μόνο μέσω άρνησης ή αποφυγής, το πρόβλημα είναι η δυσφορία τους απέναντι στην αλήθεια, όχι η δική σου επιθυμία για ειλικρίνεια.
7. Οι συγγνώμες είναι σπάνιες ή δεν έρχονται ποτέ
Ξέρεις ότι δεν είσαι το πρόβλημα όταν ζητάς συγγνώμη απλώς για να διατηρήσεις την ηρεμία, ακόμη κι αν δεν έκανες τίποτα λάθος — ενώ όσοι σε πλήγωσαν ποτέ δεν αναλαμβάνουν ευθύνη.
Οι πραγματικές συγγνώμες απαιτούν ταπεινότητα, ενσυναίσθηση και υπευθυνότητα — πράγματα που οι συναισθηματικά ανώριμοι άνθρωποι δυσκολεύονται να δείξουν.
Αντί για «σε πλήγωσα και λυπάμαι», μπορεί να ακούσεις «λυπάμαι που το πήρες έτσι» — μια ευγενική μορφή αποποίησης ευθύνης.
Αν είσαι ο μόνος/η που ζητά συγγνώμη, αυτό δείχνει συνειδητότητα — κι αυτή είναι δύναμη, όχι αδυναμία.
8. Τα συναισθήματά σου αγνοούνται ή γίνονται αντικείμενο χλευασμού
Όταν ανοίγεσαι και λες πώς νιώθεις, ακούς φράσεις όπως: «Είσαι υπερβολικός/ή», «Δεν είναι τίποτα σοβαρό», ή «Πάλι τα κάνεις όλα θέμα»; Αυτό είναι συναισθηματική ακύρωση.
Όταν οι άνθρωποι δεν αντέχουν τα δικά τους συναισθήματα, υποτιμούν και των άλλων. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι τα δικά σου είναι υπερβολικά. Σημαίνει ότι εκείνοι δεν μπορούν να σταθούν στο ύψος τους.
Η ακύρωση διδάσκει τα παιδιά να καταπιέζουν τα συναισθήματά τους. Στην ενήλικη ζωή, αυτό μετατρέπεται σε αποσύνδεση, άγχος ή τάσεις ευχαρίστησης των άλλων.
Αν λοιπόν σπας αυτόν τον κύκλο, να ξέρεις: δεν είσαι το πρόβλημα. Είσαι εκείνος/η που μαθαίνει να νιώθει — και να θεραπεύεται.
9. Είσαι ο «ειρηνοποιός» της οικογένειας (και έχεις κουραστεί)
Αν έχεις αναλάβει τον ρόλο αυτού που τα κρατά όλα όρθια — μεσολαβώντας, απορροφώντας την ένταση, ηρεμώντας τους άλλους — δεν είσαι η πηγή της δυσλειτουργίας. Είσαι το «μαξιλάρι».
Αυτός ο ρόλος του «ειρηνοποιού» συνήθως ανατίθεται στο πιο συναισθηματικά ώριμο άτομο του χώρου. Δυστυχώς, το τίμημα είναι η δική σου ψυχική ισορροπία. Ίσως καταπιέζεις τις ανάγκες σου για να αποφύγεις τις συγκρούσεις, αλλά μέσα σου εξαντλείσαι.
Το να προσπαθείς συνεχώς να καθαρίζεις τα συναισθηματικά χαλάσματα δεν σημαίνει ότι «ανακατεύεσαι πολύ»· είναι μηχανισμός επιβίωσης.
Το γεγονός ότι επιδιώκεις την ειρήνη είναι αξιέπαινο — αλλά είναι και ένδειξη ότι η οικογένειά σου δεν ξέρει να τη διατηρεί χωρίς να σε φορτώνει με αυτό το βάρος.
