Η λέξη «τοξικός» ακούγεται παντού τελευταία. Είναι μία από τις αγαπημένες λέξεις του διαδικτύου, εμφανίζεται σε storytime βίντεο στο TikTok και σε αμέτρητα self-help reels. Ζούμε σε μια εποχή όπου η γλώσσα της ψυχικής υγείας έχει γίνει σχεδόν όπλο: όλα είναι “gaslighting”, όλοι είναι “ναρκισσιστές”, και κάπως όλοι έχουμε ADHD, BPD ή OCD. Κι όμως, μερικές φορές, το τοξικό είναι απλώς… τοξικό.
Η Generation Z ενηλικιώνεται σε έναν ήδη φλεγόμενο κόσμο. Μεγαλώνοντας κάτω από το βάρος του καπιταλισμού, είμαστε καταθλιπτικοί, αγχωμένοι, πιεσμένοι, η λίστα δεν τελειώνει. Ένας από τους μεγαλύτερους παράγοντες που επιβαρύνουν την ψυχική μας υγεία είναι οι περίπλοκες, συχνά τοξικές, σχέσεις μας με τους γονείς μας.
Το Λεξικό του Cambridge ορίζει τη λέξη «τοξικός» ως «κάτι που σου προκαλεί μεγάλη ζημιά και δυστυχία για μεγάλο χρονικό διάστημα». Ένας τοξικός γονιός, λοιπόν, είναι εκείνος που συμπεριφέρεται με τρόπους που βλάπτουν συστηματικά το παιδί του, συναισθηματικά, ψυχικά ή σωματικά, δημιουργώντας ένα περιβάλλον ανασφάλειας και ασφυξίας.
Πολλοί μεγαλώσαμε ακούγοντας: «Θυσίασα τα πάντα για σένα». Και πιθανότατα το έκαναν, όπως έκαναν και οι δικοί τους γονείς πριν από αυτούς. Όμως, η δική μας γενιά δεν θέλει να συνεχίσει αυτόν τον κύκλο θυσίας και πόνου. Καθώς εξελισσόμαστε και προσπαθούμε να προοδεύσουμε, πολλοί γονείς, μεγαλωμένοι μέσα στη στέρηση και τη δυσκολία, αρνούνται να προχωρήσουν μαζί μας.
Ανάμεσα στην Generation Z και τους γονείς της ανοίγει ένα ολοένα και πιο βαθύ χάσμα. Υπάρχουν γονείς που νιώθουν την ανάγκη να ελέγχουν κάθε πτυχή της ζωής μας, αλλά παραμένουν αποκομμένοι από το ποιοι είμαστε και τι θέλουμε. Για πολλούς, η αγάπη στο σπίτι συνοδεύεται από προϋποθέσεις: έλεγχο, χειραγώγηση, συναισθηματικό εκβιασμό, απειλές, φωνές ή ακόμα και σωματική βία.
Και όλα αυτά μπορεί να προκύψουν για το παραμικρό, έναν κακό βαθμό, τα ρούχα που φοράμε, τους φίλους μας, τη δουλειά μας, τα οικονομικά μας ή τις σχέσεις μας.
Αυτό δεν σημαίνει πως οι γονείς μας είναι «κακοί». Οι λόγοι πίσω από τη συμπεριφορά τους είναι πολύπλοκοι, ανεπεξέργαστα τραύματα, το βάρος της πατριαρχίας, έλλειψη διεξόδων. Ίσως αυτός να είναι ο μόνος τρόπος που έμαθαν να αγαπούν. Μπορούμε να αναγνωρίσουμε τον πόνο τους, και ταυτόχρονα να παραδεχτούμε ότι αυτά τα μοτίβα μας πληγώνουν. Μπορούμε να τους αγαπάμε, αλλά και να διεκδικούμε σεβασμό και ηρεμία για τον εαυτό μας.
Το να μάθεις πώς να διαχειρίζεσαι και να επουλώνεσαι από τοξικούς γονείς είναι δύσκολο, και διαρκεί μια ζωή. Καμία οικογένεια δεν είναι ίδια, και ό,τι λειτουργεί για κάποιον, μπορεί να μην λειτουργεί για κάποιον άλλο. Και βέβαια, δεν λύνονται όλα με τα ίδια «εργαλεία». Αυτός ο οδηγός απευθύνεται σε όσους θέλουν να βρουν λίγη περισσότερη εσωτερική ειρήνη, μέσα σε δύσκολες, αλλά όχι ακραίες ή επικίνδυνες, συνθήκες.
1. Μην προσπαθείς να τους αλλάξεις
Δεν μπορείς. Δεν γίνεται να «γονεοποιήσεις» τους ίδιους σου τους γονείς. Εσύ είσαι το παιδί, εκείνοι οι γονείς. Η τοξικότητά τους δεν είναι δική σου ευθύνη, ούτε δικό σου λάθος. Το μόνο που μπορείς να αλλάξεις, είναι ο εαυτός σου.
2. Άλλαξε εσύ — αλλά για σένα
Όχι για να τους ευχαριστήσεις, αλλά για να καλύψεις τις δικές σου ανάγκες. Δημιούργησε ένα δίκτυο στήριξης: φίλοι, δάσκαλοι, αδέρφια, ενήλικες που εμπιστεύεσαι. Όταν μεγαλώνεις σε τοξικό περιβάλλον, μαθαίνεις να πιστεύεις πως δεν αξίζεις αγάπη. Θυμήσου: η οικογένεια που επιλέγεις μπορεί να σε αγαπήσει όπως είσαι.
3. Θέσε όρια — και μην τα μετακινείς
Οι γονείς ίσως θέλουν να σε προστατεύσουν από λάθη, αλλά τα λάθη είναι δικά σου να τα κάνεις. Μικρά όρια είναι καλή αρχή: κλείσε την πόρτα του δωματίου σου, μην εμπλέκεσαι σε κάθε καβγά, πες «όχι» όταν χρειάζεται. Πάρε πίσω τον έλεγχο της ζωής σου.
4. Επιδίωξε οικονομική ανεξαρτησία
Αν οι συνθήκες το επιτρέπουν, διάβασε, δούλεψε, και στόχευσε στην ανεξαρτησία. Το να μετακομίσεις είναι το πιο ισχυρό όριο. Κι αν δεν είναι εφικτό, η οικονομική ανεξαρτησία αλλάζει ριζικά τις ισορροπίες.
5. Δημιούργησε απόσταση
Αν δεν μπορείς να φύγεις, φτιάξε χώρο εκεί που είσαι. Μείνε λιγότερο στους κοινόχρηστους χώρους, απασχολήσου έξω, ή απόσυρε τον εαυτό σου όταν το χρειάζεσαι. Κάνε κάτι που σε γεμίζει, που σε κάνει να νιώθεις ασφαλής.
6. Ανάπτυξε χόμπι
Διάβασε, γράψε, γυμνάσου, παίξε κάποιο άθλημα, γράψου σε ένα μάθημα, οτιδήποτε σου δίνει χαρά και σε αποσυνδέει. Τα χόμπι όχι μόνο σε βοηθούν να δημιουργήσεις απόσταση, αλλά σου χτίζουν και μια ταυτότητα πιο ολοκληρωμένη, πιο δική σου.
7. Παίξε τον ρόλο — προσωρινά
Μερικές φορές, η επιβίωση σημαίνει να πας με τα νερά. Κάνε υπομονή μέχρι να έρθει η κατάλληλη στιγμή.
8. Πρόσφερε βοήθεια — αν μπορείς
Αν είσαι πλέον ανεξάρτητος, σταθερός και ασφαλής, ίσως μπορείς να προτείνεις θεραπεία ή μια πιο υγιή επικοινωνία. Μόνο όμως αν το θέλεις και αν νιώθεις ασφάλεια.
9. Συγχώρεσε — ή και όχι
Η συγχώρεση δεν είναι υποχρεωτική. Κάνε αυτό που έχει ανάγκη η ψυχή σου.
10. Κλείσε ραντεβού με ψυχολόγο
Το να ζεις με τοξικούς γονείς μπορεί να μοιάζει σαν να βρίσκεσαι σε σκοτεινό δωμάτιο χωρίς παράθυρα. Η θεραπεία είναι ο φακός που μπορεί να σε οδηγήσει στην έξοδο. Υπάρχουν πάντα τρόποι να αντιμετωπίσεις μια κατάσταση που φαίνεται αδιέξοδη, κι ένας καλός θεραπευτής μπορεί να σε βοηθήσει να τους βρεις.
Θυμήσου:
Η κακοποίηση ποτέ δεν είναι εντάξει. Τίποτα που σε κάνει να νιώθεις ανάξιος ή απελπισμένος δεν πρέπει να θεωρείται φυσιολογικό. Κάθε άνθρωπος αξίζει αγάπη, ασφάλεια και αξιοπρέπεια.
Οφείλουμε ο ένας στον άλλο να σπάσουμε τον κύκλο. Να είμαστε οι φίλοι, οι σύντροφοι ή οι γονείς που θεραπεύουν, όχι που πληγώνουν. Να γίνουμε οι ίδιοι οι φροντιστές του εαυτού μας. Να είμαστε ευγενικοί με τα παιδιά και να τα προστατεύουμε.
Το να μάθεις να ζεις με τοξικούς γονείς είναι ένα βάρος που ίσως δεν διάλεξες, αλλά μπορείς να βοηθήσεις και άλλους να το κουβαλήσουν, λίγο πιο ελαφριά.
